به عنوان یک اصل کلی، یکی از شرایط و ویژگی‌های دعا که در قرآن نیز بدان تصریح و بر رعایت آن تأکید شده است، داشتن حالت تضرّع است: «ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً»؛[1] پروردگار خود را آشکارا از روى تضرّع، و در پنهانى، بخوانید.
تضرّع به معنای زاری،[2] تذلّل(خوار شمردن) و خشوع(فروتنی)[3] در برابر خدای بزرگ و بی‌همتا است. با این‌که تضرّع از حالات درونی و قلبی است، اما معمولاً آثار آن در بدن نیز ظاهر می‌شود. در همین راستا، برخی از این آثار، می‌تواند در دستها نمایان شود که گزارشهایی از آن در دعای معصومان(علیهم السلام) نیز وجود دارد:
1. «پیامبر اسلام(صلی الله وعلیه وآله) هنگامی که به دعا و ابتهال(درخواست با تضرّع و زارى) می‌پرداخت، دستهایش را مانند شخص فقیری می‌کرد که از مردم درخواست غذا می‌کند».[4]
2. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «رَغبت، آن است که کفِ دستانت را به سوى آسمان بردارى و رَهبت، آن است که پشتِ دستانت را به طرف آسمان، قرار دهى. و این‌که خدا فرمود: "وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلا"[5](به درگاه او تبتّل کن)؛ یعنی این‌که با یک انگشت، اشاره نمایى و دعا کنى. و تضرّع، آن است که با دو انگشت خود، اشاره کنى و آنها را تکان دهى و ابتهال، آن است که دو دستت را به طرف آسمان بردارى و اشک بریزى و دعا کنى».[6]
3. «امام صادق(علیه السلام)، هنگام خواندن دعا انگشت سبابه دست راست خود را تکان می‌داد».
البته بیان این نکته نیز ضروری است که حالت تضرع می‌تواند در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، متفاوت باشد و از این رو امروزه نباید رفتار تضرع‌آمیز به گونه‌ای باشد که فرد از حالت عادی خارج شده و انگشت‌نما شود و حتی افراد باایمان نیز از دیدن رفتار او متعجب شوند.
[1]. اعراف، 55.
[2]. فرهنگ فارسی عمید، واژه «تضرّع»؛ بستانی، فؤاد افرام، فرهنگ ابجدی عربی - فارسی، مترجم، مهیار، رضا، ص 235، تهران، انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1375ش.
[3]. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 1، ص 270، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.
[4]. طوسی، محمد بن حسن، الامالی، ص 585، قم، دار الثقافة، چاپ اول، 1414ق.
[5]. مزمل، 8.
[6]. کلینى، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 2، ص 479، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
